Yaşadığımız dünya simulyasiyadan ibarətdirmi?
Elm & Texnologiya
20.12.2017
Bu gün dünyada ən çox danışılan mövzulardan biri də yaşadığımız dünyanın
reallığının nə qədər mövcudluğudur. Son zamanlar Elon Musk'un bir
çıxışı zamanı istifadə etdiyi "40 il əvvəl Pong oyunu var idi; iki xətt
və bir nöqtədən ibarət oyun. 40 il sonra indi isə milyonlarla insanın
eyni anda oynadığı fotoaparat reallığımda 3D oyunlar yaradılır. Belə
getsə gələcəkdə reallıqla oyunları ayırd edə bilməyəcik. Bu məntiqi
davam etdirsək yaşadığımız dünya simulyasiyadan başqa bir şey deyil,
bizim reallıqda yaşamaq şansımız milyardda birdir." fikirləridən sonra
dünya bu mövzu barədə daha çox düşünməyə başladı. Lakin faktiki olaraq
dünyanın simulyasiya olma fikri Elon Musk'dan öncə də mövcud idi, amma
indiki kimi populyarlıq qazanmamışdı.
Simulyasiya nədir?
Bu
mövzuda fikirlər eramızdan əvvəl V əsrdən etibarən səsləndirilməyə
başlanılıb. Hələ o dövrdə Parmenides "The Way of Truth" əsərində qeyd
edir ki, fiziki dünyanın gündəlik reallığa baxışı yanlışdır; dünya
dəyişməyən, yenilənməyən və yox edilə bilinməyən bir bütündür.
Simulyaziya teoremlərini anlamaq üçün əvvəlcə simulyasiya anlayışının nə olduğunu bilmək lazımdır. Simulyasiya latıncadan tərcümədə "edirmiş kimi görünmək, təqlid etmək, bənzəmək" anlamına gəlir. Yəni müasir günümüzdə də ifadə olunduğu kimi reallığın təqlid edilərək modelləşdirilməsidir.
Simulyaziya teoremlərini anlamaq üçün əvvəlcə simulyasiya anlayışının nə olduğunu bilmək lazımdır. Simulyasiya latıncadan tərcümədə "edirmiş kimi görünmək, təqlid etmək, bənzəmək" anlamına gəlir. Yəni müasir günümüzdə də ifadə olunduğu kimi reallığın təqlid edilərək modelləşdirilməsidir.
Simulyasiya arqumentləri necə ortaya çıxdı?
İndi
gələk simulyasiya arqumentlərinin necə formalaşmasına. Simulyasiya
müzakirələrində səsləndirilən fikirlərdən biri əgər kainatda insan
zəkasından üstün varlıqlar varsa, bizdən daha çox inkişaf etmiş
texnologiyaları ilə niyə dünyanı ziyarət etmirlər? Buna elm insanları
sadə izahla cavab verirlər: bəlkə də kainatda bizdən başqa
sivilizasiyalar yoxdur və ya o qədər azdır ki, onlarla hələ də tanış ola
bilməmişik. Bunun səbəbi Böyük Filtr ola bilər. Bəlkə də
sivilizasiyaların ulduzlararası səyahətinə mane olan bir şey var. Ya da
bəlkə də öz texnologiyaları ilə Matrixlər yaradıb içində yaşayırlar və
bununla da uzaq planetləri kəşf edərək səyahətə ehtiyac duymurlar. Bəlkə
də, özlərini nüvə silahları ilə məhv edirlər.
Fərziyyələrin yaradıcısı kimdir?
Elon
Musk öz çıxışında simulyasiyada yaşayırıqsa buna sevinək deyir. Çünki
bunun sayəsində bir Matrix inşa edib onun içində yaşamağın mümkün
olduğunu qeyd edir. "Əgər bir sivilizasiya irəliləməyi dayandırsa,
gözlənilməyən fəlakətlər bu sivilizasiyanı məhv edər, bu halda ya yeni
simulyasiyalar yaratmaq lazım olacaq, ya da tamamilə məhv olacaq." Elon
Muskun bu fikirlərinin banisi Oxford Universitetində transhumanist
filosof olan Nick Bostromdur. Nick Bostrom özünün "Bir komyuter
simulyasiyasındamı yaşayırsınız?" məqaləsi ilə məşhurdur. Yəni günümüzdə
simulyasiya fərziyyələrinə səbəb olan şəxs odur. Nick Bostrom öz
məqaləsində müxtəlif ehtimalları incələdikdən sonra yaşadığımız dünyanın
simulyasiya olduğu nəticəsinə gəlir. 2001-ci ildə yayımladığı
məqaləsində təbiət qanunlarının yazılmış kodlar ola biləcəyini irəli
sürürdü. Bostrom qeyd edir ki, insan beyninin simulyasiyasını yaratsaq
və kompyuterlərdə işə salsaq onda insan şüuruna malik simulyasiyalar
əldə edə bilərik.
Bu nə qədər doğrudur?
Bu, hər kəs tərəfindən
qəbul edilən bir şey deyil. İnsan şüurunun nə olduğu günümüzdə hələ də
detallı olaraq tam izah edilmir. Məşhur fiziklər Richard Feynman və
Roger Penrose buna qarşı gələrək qeyd edirlər ki, günümüzdə mövcud olan
kompyuterlər, onların gələcək nəvələri heç vaxt insan şüuruna sahib ola
bilməzlər, çünki insan şüuru insan beynini tələb edir. Bu günkü
kompyuterlər sadə Turing maşınlarıdır, yəni riyaziyyat simvollarına
uyğun proseslər edir. Amma bu simvolların nə olduğunun fərqində
deyillər. Məsələn, bu yazını kompyuterdə yazırıq, amma kompyuter nə
yazdığımızı anlamır.
Əgər kainat simulyasiyadır desək, onda bizim də simulyasiya olduğumuzu qəbul etməliyik. Amma insan zehni və şüuru insan beynindən müstəqil ola bilməyəcəyi üçün simulyasiya ola bilmərik. İnsan zehni insan beynindən ayrıla bilməyəcəyi üçün heç bir super zəka insan beyni və şüurunu kodlaya bilməz. Penrose buna görə Nick Bostrom və Ray Kurzweilə qarşı çıxaraq deyir ki, insan beyni olmadan süni zəka yaratmaq mümkün deyil.
Amma bütüb bunlar Penrose'un yanıla bilməyəcəyi anlamına gəlmir. Bu günkü kompyuterlərin insan şüur və beynini kodlaya bilməməsi, simulyasiya edə bilməsi gələcək super kompyuterlərin də bunu edə bilməyəcəyi anlamına gəlmir. Əgər insan beyni orqanik beyində işləyirsə, komyuterlər bu beyni sintetik bioloji, kök hüceyrə müalicəsi və genetika mühəndisliyi ilə dizayn etməyə şərait yaradırsa, deməli süni zəka da yaratmaq mümkündür. Sadəcə insan beyninin kodlamasını bu süni beyinə yükləmək kifayət edir.
Əgər kainat simulyasiyadır desək, onda bizim də simulyasiya olduğumuzu qəbul etməliyik. Amma insan zehni və şüuru insan beynindən müstəqil ola bilməyəcəyi üçün simulyasiya ola bilmərik. İnsan zehni insan beynindən ayrıla bilməyəcəyi üçün heç bir super zəka insan beyni və şüurunu kodlaya bilməz. Penrose buna görə Nick Bostrom və Ray Kurzweilə qarşı çıxaraq deyir ki, insan beyni olmadan süni zəka yaratmaq mümkün deyil.
Amma bütüb bunlar Penrose'un yanıla bilməyəcəyi anlamına gəlmir. Bu günkü kompyuterlərin insan şüur və beynini kodlaya bilməməsi, simulyasiya edə bilməsi gələcək super kompyuterlərin də bunu edə bilməyəcəyi anlamına gəlmir. Əgər insan beyni orqanik beyində işləyirsə, komyuterlər bu beyni sintetik bioloji, kök hüceyrə müalicəsi və genetika mühəndisliyi ilə dizayn etməyə şərait yaradırsa, deməli süni zəka da yaratmaq mümkündür. Sadəcə insan beyninin kodlamasını bu süni beyinə yükləmək kifayət edir.
Əsas məsələ nədir?
Bostrom deyir
ki, bir şeyin simulyasiyasını yaratmaq onun özünü yaratmaqdan asandır.
Həmçinin simulyasiya arqumentinin təməlində fərqsizlik anlayışından da
istifadə edir. Yəni bir yanaşmanın digərindən daha doğru olduğunu
göstərən faktlar yoxdursa, deməli hər iki yanaşmanın da doğru olma
ehtimalı eynidir. Bununla da kainatın simulyasiya olmadığı isbatlanana
qədər simulyasiya olma ehtimalı artacaq və ya əksinə.
Bəs kainatı kim kodlayıb?
Bəzi
yeni fikir və rəqəmsal fəlsəfəçilər kainatın bir simulyasiya və ya
hologram olduğunu irəli sürür. Amma kodun kim və ya kimlər tərəfindən
yazılmış olduğu tam izah olunmur. Bəzilərinə görə olduğumuz simulyasiya
iç-içə keçmiş simulyasiyalardan biri ola bilər, bəziləri də iddia edir
ki, olduğumuz kompyuterlər başqa kainatdadır. Simulyasiya olma
ehtimalını gücləndirmək üçün də işıq sürətini və ya quantum mexanizması
üçün önəmli dəyər olan Planck sabitini dəyişdirilə bilinməməsi
göstərilir. Əslində isə işıq sürəti adlandırdığımız dəyər bizim dünyada
mövcud olan zaman ölçüsünə görə limitləşdirdiyimiz qavramdır. Nəticədə
kainat bir simulyasiyadırsa, kainatın yaranmasının fiziki səbəbi qalmır.
Bu da ən təməl sualların cavabsız qalacağı anlamına gəlir.
Simulyasiya arqumentinin doğru olmadığı necə gizlədilir?
1688-ci
ildə İngiltərədə baş verən burjuaziya inqilabı burjuaziya və elitalar
arasında sinfi uzlaşmaya səbəb olur. Bununla siniflər arası güc dəyişimi
bütün cəmiyyətə təsir edir və şüurlarda başqalaşmaya səbəb olur. George
Berkeley də öz idealizmi ilə bu status kvonu qorumaq üçün "positivizm"i
yaradır və şüurlarda bu sinfi ayrılmanın yayılmasına səbəb olur. Tarix
təkərrürdən ibarətdir. 2001-ci ildə ortaya atılan simulyasiya arqumenti
də o qədər incə detalla üzə çıxdı ki, Elon Musk kimi insanların da bunu
düşünməsinə səbəb olur. Nick Bostromun məqaləsinə baxsaq görərik ki,
bütün arqumentlər ehtimallar üzərindən təhlil edilir və nəzəriyyələr
simulyasiya edilmiş beyinlər olaraq dəyərləndirilir. Amma hələki
beyinin, şüurun və zəkanın təqlid edilməsinə dair fakt yoxdur. Tarixə
baxsaq görərik ki, insanlar təbiət içində mövcud olan "bir şeylər"lə
ətraflarında olanları açıqlayırlar. Bir növ ehtiyacdan doğan məqsədlərlə
təbiəti tanıyırlar. Amma burada insanların etdiyi ən böyük səhv kainatı
və ətraf mühiti doğru açıqladığını zənn etməsidir. Yəni insanlar var
olan bir şey ilə onun mənbəsini sorğulayırlar. Simulyasiya arqumenti də
məhz buna sübutdur. Simulyasiya nəzəriyyəsi tarixi inkişaf və təkamülü
təkzib edir. Çünki texnologiya daha da inkişaf etdikdə və indiki
texnologiyadan daha üstün bir şey kəşf olunduqda simulyasiya nəzəriyyəsi
çökəcək və günün anlayışına uyğun fərziyyələr ortaya çıxacaq. Daha sadə
desək, əgər simulyasiya oyunları olmasaydı, bu insanlar bu gün nədən
danışacaqdı?
Simulyasiya arqumenti bir tərəfdəndən də "inancların" texnoloji formasıdır. "Hər şeyi yaradan Allahdır" ilə "Bütün kainat super zəkanın simulyasiyasıdır" arasında heç bir fərq yoxdur. Nick Bostrom öz ifadəsində manipulyasiya edərək şüurlarda düşüncəni dəyişir; simulyasiya olunma ehtimalının əksi sübut olunana qədər bu doğru olacaq. Bir digər səbəb isə elmdə mövcud olan yanlışlıq anlayışının bu fərziyyədə itməsidir. Nəzəriyyə deyir ki, olduğumuz simulyasiya başqa simulyasiya içində ola bilər və bununla fərziyyəyə qarşı əks arqument yeritmək, fərziyyə sahibinin dəqiq izahına qədər mümkün olmur. Elmin fəaliyyət proseslərindən biri də mövcud texnoloji üsulların alətlərini istifadə edərək yeni şeylər yaratmaqdır. Yəni elm var olan texnoloji üsulu əsas götürərək bir şeyi izah etmir. Buna görə ən təməl suallardan biri də budur ki, mövcud olan texnologiya ilə bütün maddi reallığın kökünü açıqlamaq nə qədər tutarlı və məntiqlidir?
Simulyasiya arqumenti bir tərəfdəndən də "inancların" texnoloji formasıdır. "Hər şeyi yaradan Allahdır" ilə "Bütün kainat super zəkanın simulyasiyasıdır" arasında heç bir fərq yoxdur. Nick Bostrom öz ifadəsində manipulyasiya edərək şüurlarda düşüncəni dəyişir; simulyasiya olunma ehtimalının əksi sübut olunana qədər bu doğru olacaq. Bir digər səbəb isə elmdə mövcud olan yanlışlıq anlayışının bu fərziyyədə itməsidir. Nəzəriyyə deyir ki, olduğumuz simulyasiya başqa simulyasiya içində ola bilər və bununla fərziyyəyə qarşı əks arqument yeritmək, fərziyyə sahibinin dəqiq izahına qədər mümkün olmur. Elmin fəaliyyət proseslərindən biri də mövcud texnoloji üsulların alətlərini istifadə edərək yeni şeylər yaratmaqdır. Yəni elm var olan texnoloji üsulu əsas götürərək bir şeyi izah etmir. Buna görə ən təməl suallardan biri də budur ki, mövcud olan texnologiya ilə bütün maddi reallığın kökünü açıqlamaq nə qədər tutarlı və məntiqlidir?
Elm adamları nə deyir?
Oxford
universitetinin bir qrup fizik alimi qeyd edir ki, həyat və reallıq
sadəcə kainat xaricində olan super kompyuterlərlə simulyasiyalaşdırıla
bilinməz. Ringel və Dmitry Kovrizhi göstərir ki, bu səviyyədə quantum
fenomenlərinin mövcud olduğu kompyuter simulyasiyalarını metallarda
yaratmaq həm praktiki, həm də prinsipcə mümkün deyil. Simulyasiyanın
mürəkkəbliyi simulyasiya edilən obyektlərin sayına görə dəyişir. Əgər
obyektlər linear olaraq ikiqat artırsa, deməli obyektlərin bu şəkildə
artması kompyuterlərin də gücünün ikiqat artmasını tələb edir. Əgər
hesablama gücü hər bir sadə obyektin əlavə edilməsi ilə ikiqat artırsa,
onda proses mümkünsüz hala gəlir. Araşdırmaçıların hesablamalarına görə
bir neçə yüz elektron haqqında məlumat saxlamaq üçün kainatda mövcud
olan fiziki atomlardan daha çox fiziki yaddaş lazımdır. Nəticə etibarilə
əgər kainat simulyasiya olsa, kənardan fizika qanunlarının tətbiq
olunması üçün heç bir səbəb olmaz.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Həftənin xəbərləri
YouTube öz yeni dizaynını test etməyə başlayıb
Telegram-ın yaradıcısı Pavel Durov geniş müsahibə verib (VİDEO)