main-post-cover

    Qara dəliklər necə yaranır və necə genişlənirlər?

    Digər
    07.05.2017
    Farid Pardashunas
    Dünyadakı bütün astronomları narahat edən suallardan biri də odur ki, qalaktikaların mərkəzlərində yerləşən nəhəng qara dəliklər hansı səbəbə görə bu cür nəhəng olurlar və bu proses niyə görə sürətlə gedir? Axır ki, alimlər bu hadisələrin izahı üzrə müəyyən nəticəyə gəliblər. Bizim qara dəliklər haqqında biliklərimizə və onların sürətlə böyümələrinə əsaslanaraq yüksək kütləli qara dəliklərin inanılmaz ölçülərini məntiqi cəhətdən izah etmək çox çətindir. Lakin buna baxmayaraq onlar mövcuddurlar. Hubble və Chandra kosmik teleskopları vasitəsilə əldə edilmiş fotoların sayəsində alimlər belə bir fikrə gəliblər ki, həmin qara dəliklər nəhəng qaz buludlarından yaranırlar. Daha əvvəllər alimlər düşünürdülər ki, nəhəng qara dəliklərin daha da böyümələri onların nisbətən kiçik qara dəlikləri cəzb edib udmaları hesabına baş verir. Lakin bu fikir onların sürətlə genişlənmə sualına cavab verə bilmirdi. Bu halda proses daha sürətlə gedərdi. Lakin təsəvvür etsək ki, nə vaxtsa ulduz olmuş obyekt müəyyən vaxtdan sonra məhv olub qaza çevrilir hansından ki, qara dəlik yaranır, onda sürət və zaman hesabına genişlənən qara dəliklər yeni nəzəriyyəyə uyğunlaşır. Alimlərin fikrincə həmin qaz buludları müəyyən müddətdən sonra qara dəliklər üçün toxumlar yaradırlar. Daha sonra həmin toxumlar məhv olaraq yüksək kütləli qara dəliklərə çevrilirlər. Bu nəzəriyyəni yoxlamaq üçün İtaliya Beynəlxalq Astrofizika Universiteti və Scuola Normale Superiore adlı nüfuzlu təhsil mərkəzinin tədqiqatçıları Hubble, Chandra və Spitzer kosmik teleskopları ilə çalışmaq imkanından yararlanıblar. Hubble və Chandra teleskopları maraqlı kosmik obyektləri aşkar ediblər. Həmin obyektlər qara dəliklərin toxumları adlandırılıb. Əldə edilmiş 2 foto qara dəliklərin toxumları nəzəriyyəsini təsdiq etsə də alimlər hələ yekun nəticənin olmadığını qeyd ediblər. "Qara dəliklərin toxumlarını aşkar edib onların varlıqlarını müəyyən etmək çox çətindir. Lakin biz düşünürük ki, bizim tədqiqatlarımız onlardan ikisini aşkar etməyə imkan verib" - deyə tədqiqatçılardan biri qeyd edib.
    Hubble teleskopu sayəsində əldə olunmuş qara dəlik toxumları fotosu:
    Chandra teleskopu sayəsində əldə edilmiş qara dəlik toxumları fotosu:

    Linki kopyala